Atatürk Döneminde (1923-1938) Türk Kadın Hakları Reformları ve Modernleşme Süreci: Atatürk’ün Söylemleri Işığında Bir İnceleme
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.14602521Anahtar Kelimeler:
Atatürk Dönemi, Türk Kadın Hakları Reformları, Kadın çalışmaları, Modernleşme, Atatürk’ün SöylemleriÖzet
Bu çalışmanın amacı, Atatürk döneminde (1923-1938) Türk kadınlarının elde ettiği medeni ve yasal hakları, Atatürk’ün söylemleri çerçevesinde incelemektir. Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan Atatürk’ün vefatına kadar (1923-1938) uygulanan kadın hakları reformlarını kapsamakta olup, tarihsel bağlam olarak Tanzimat’tan Meşrutiyet dönemine kadar Osmanlı İmparatorluğu’ndaki kadın hareketinin gelişimini de ele almaktadır. Araştırmada birincil ve ikincil kaynakların incelenmesi yoluyla tarihsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Özellikle dönem yayınları, Atatürk’ün meclis konuşmaları, halka hitapları ve resmî belgelerin sistematik analizi üzerinde durulmuştur. Araştırmanın muhtemel bulguları; Cumhuriyet döneminde gerçekleştirilen reformların, kadınların siyasi hakları (1930’da belediye seçimlerinde, 1934’te genel seçimlerde oy kullanma ve seçilme hakkı), Medeni Kanun’un (1926) kabulüyle hukuken güvence altına alınan toplumsal cinsiyet eşitliği ve genişletilen eğitim olanakları gibi önemli kazanımlar sağladığı; Atatürk’ün, özellikle kadınların Millî Mücadele’ye katkılarını ve eğitim yoluyla toplumsal gelişimdeki rollerini vurgulayan söylemlerinin, reform sürecinin ideolojik temellerini oluşturduğu, minvalde şekillenmiştir. Bu çalışma, bir yandan Atatürk dönemi kadın hakları reformlarını Osmanlı’dan Cumhuriyet’e tarihsel süreklilik içinde inceleyerek modernleşme projesinin toplumsal cinsiyet eşitliği boyutunun kapsamlı bir analizini sunarken, öte yandan Atatürk’ün söylemlerinin sistematik analizi yoluyla, Türk modernleşmesinde kadın haklarının ideolojik ve felsefi temellerini anlamaya yönelik özgün bir yaklaşım ortaya koymakla, belirgin bir bilimsel özgünlük sergilemektedir.
Referanslar
Afetinan, A. (1982). Atatürk ve Türk Kadın Haklarının Kazanılması. Milli Eğitim Basımevi.
Afetinan, A. (2010). Medenî bilgiler ve M. Kemal Atatürk’ün el yazıları. AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
Ak, G. (2022). Katı Olan Herşeyin “Zihniyet”te Erimesi: Atatürk Düşünü ve ‘Çağdaşlaşma’ Meselesi. Topkapı Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 27-52. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tjssd/issue/69833/1077853
Ak, G. (2024). Osmanlı-Türk Modernleşmesinden Cumhuriyet’e Modernizm. Topkapı Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 11-24. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tjssd/issue/82937/1415429
Akyüz, Y. (2008). Türk Eğitim Tarihi. Kolej.
Arat, Y. (1998). Türkiye’de Modernleşme Projesi ve Kadınlar. İçinde S. Bozdoğan ve R. Kasaba (Eds.) Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, (82-98), Tarih Vakfı Yurt Yayınları. https://arsiv.halkevleri.org.tr/sites/default/files/indir/01-11-2010-arat_yesim_turkiyede_modernlesme_projesi_ve_kadinlar.pdf
Atamer, Y. M. (2008). Rezeption und Weiterentwicklung des schweizerischen Zivilgesetzbuches in der Türkei. Rabels Zeitschrift Für Ausländisches Und Internationales Privatrecht / The Rabel Journal of Comparative and International Private Law, 72(4), 723–754. http://www.jstor.org/stable/27878766
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri II (1952), Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları. Ankara.
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (2006). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt I-III (Açıklamalı Dizin ile). AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. Divan Yayıncılık.
Aydın, M. A. (2018). Türk Hukuk Tarihi. Beta Yayınevi.
Berkes, N. (2002). Türkiye’de Çağdaşlaşma. Yapı Kredi Yayınları.
Berktay, F. (2000). Kadınların İnsan Hakları: Uluslararası İnsan Hakları Hukukunda Yeni Bir Açılım. O. Uygun (Ed.), Türkiye’de İnsan Hakları içinde Yapı Kredi Yayınları.
Berktay, F. (2015). Tarihin cinsiyeti. Metis Yayınları.
Caporal, B. (1982). Kemalizm’de ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını. İş Bankası Kültür Yayınları.
Caporal, B. (2000). Kemalizm Sonrasında Türk Kadını 1 (1923-1970). Çağdaş Matbaacılık ve Yayıncılık.
Çakır, S. (1996). Osmanlı Kadın Hareketi. Metis Yayınları.
Çalışlar, İ. (2006). Latife Hanım. Doğan Kitap.
Çeçen, A. (1990). Halkevleri. Gündoğan Yayınları.
Çolak, H. (2012) Türk toplumunda demokrasi ve yerel yönetimlerin tarihsel gelişimi bağlamında 1580 sayılı belediye kanunu yasama müzakereleri, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 49, 33-55. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/20488
Dalaman, Z. B. (2021). Osmanlı Toplumu Son Döneminde Kadın Dergileri ve Feminist Uyanış. İçinde Z. B. Dalaman (Ed.), Küreselleşen Dünyada Kadın ve Siyaset II (11-22). Transnational Press.
Dalaman, Z. B. (2021a). Feminist alternatif medyanın yarattığı yeni kadın kimlikleri: Türkiye ve Tunus incelemesi. Yıldız Social Science Review, 7(1), 36-57. https://doi.org/10.51803/yssr.901742
Dalaman, Z. B. (2022). Türkiye’de Ulus Devlet İnşa Sürecinde (1923-1950) Kadın Asker ve Asker Annesi Tartışmaları. Belgi Dergisi, (23), 47-71. https://doi.org/10.33431/belgi.1020536
Dalaman, Z. B. (2024). Women’s Political Participation in Türkiye: A Century of Progress and Ongoing Challenges. Journal of Sustainable Equity and Social Research, 1(Special Issue on Women), 28-52. https://doi.org/10.5281/zenodo.13910484
Dalaman, Z. B. & Metin, S. (2024). Selma Rıza: Osmanlı Kadın Hareketi’nde Kaleminden Kadın Hakları Mücadelesine Etkin Rolü ve Mirası. İçinde Z. B. Dalaman, G. Ak (Eds.), Sınırları Aşanlar: Osmanlı İmparatorluğu ve Erken Türkiye Cumhuriyeti’nin Öncü Kadınları (61-88). Ati Yayınları.
Durakbasa, A. (2000). Halide Edip: Türk Modernlesmesi ve Feminizm. İletişim.
Erdem, A. R. (2015). Atatürk’ün Kadına ve Kadın Eğitimine Verdiği Önem. Belgi Dergisi, (9), 1266-1277. https://dergipark.org.tr/en/pub/belgi/issue/35050/388794#article_cite
Gürcüm, B. H. ve Arslan, A. (2017). 19. yüzyıl süfraj hareketinde sessiz direnişin sembolü olarak reform kıyafeti. İdil, 6(32), 1385-1411. https://doi.org/10.37879/belleten.2015.1073
Güler, A. (2024). Atatürk’ün Eşi Olmak - Eşim Latife Hanım. Halk Kitabevi.
Gündüz, Z. Y. (2002). Die Demokratisierung ist weiblich--: die türkische Frauenbewegung und ihr Beitrag zur Demokratisierung der Türkei. Der Andere Verlag.
Hakimiyeti Milliye, 29 Mart 1923.
Kandiyoti, D. (1997). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler. Metis Yayınları.
Kandiyoti, D. (1991). End of empire: Islam, nationalism and women in Turkey. In Women, Islam and the state (pp. 22-47). Palgrave Macmillan UK.
Kaplan, İ. (2005). Türkiye’de Milli Eğitim İdeolojisi. İletişim.
Kocatürk, U. (1984). Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri. Turhan Kitabevi.
Konan, B. (2011). Türk Kadınının Siyasi Hakları Kazanma Süreci. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 60(1), 157-174. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001622
Kuran, E. (1994). Türkiye’nin Batılılaşması ve Milli Meseleler. Türkiye Diyanet Vakfı Yayını.
Kurnaz, Ş. (1996). Millî mücadelede Türk kadını. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 12(34), 257-268. https://dergipark.org.tr/en/pub/aamd/issue/61231/908716#article_cite
Kurnaz, Ş. (2011). Yenileşme Sürecinde Türk Kadını: 1839-1923. Ötügen.
Kütükçü, M. (2022). Millî Mücadele Dönemi Gazeteleri (1918-1923). Çukurova Araştırmaları Dergisi, 8(17), 415-425. http://dx.doi.org/10.29228/cukar.64896
Kutukoglu, M. S. (2020). 71. Yılı Kutlerken. Turkish Journal of History, 71, IX+. https://link.gale.com/apps/doc/A637131810/AONE?u=anon~bc8d8cad&sid=googleScholar&xid=ee98c33d
Muhiddin, N. (2006). Nezihe Muhiddin Bütün Eserleri 4. Cilt. Kitap Yayınevi.
Özverim, M. (1998). Mustafa Kemal ve Corinne Lütfü: Bir Dostluğun Öyküsü. Milliyet Yayınları.
Özbilen, D. K. Milli Mücadele Dönemi Kadın Edebiyatında Halide Edip Adıvar’ın Kaleminden Kadın Direnişinin Yansımaları. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 13(1), 105-112. https://doi.org/10.55024/buyasambid.1298751
Öztan, B. (2015). Aile Hukuku. Turhan Kitabevi.
Tanin, 29 Mart 1923.
Sertel, S. (2015). TBMM’de Bir Cumhuriyet Aydını: Dr. Fatma Memik. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 32(1), 193-214. https://arastirmax.com/en/system/files/dergiler/263/makaleler/32/1/arastirmax-tbmmde-bir-cumhuriyet-aydini-dr-fatma-memik.pdf
TBMM Z. C. Devre 2, Cilt 27, İçtima 4 (1 Kasım 1926).
TBMM Z. C. Devre 3, Cilt 10, İçtima 2 (8 Nisan 1929).
TBMM Z.C. Devre 3, Cilt 5, 1 Kasım 1928
TBMM Z. C. Devre 3, Cilt 13, İçtima 3 (1 Kasım 1929).
TBMM Z. C. Devre 3, Cilt 18, İçtima 3 (3 Nisan 1930).
Tekeli, Ş. (2017). Feminizmi Düşünmek. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Tekeli, Ş. (1995). Women in Modern Turkish Society: A Reader. Zed Books.
Tekin, C. (2019). Atatürk’ün hedeflediği Türk kadını profilinin izleri: Konya nutku örneği. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (65), 445-464. https://doi.org/10.14222/Turkiyat4119
Toprak, Z. (2014), Türkiye’de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm (1908-1935). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Toprak, Z. (1992). II. Meşrutiyet Döneminde Devlet, Aile ve Feminizm. İçinde SosyoKültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi. (228-237). T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayını.
Ünal, S. (2014) Türk kadınının seçme ve seçilme hakkını kazanması ve basın, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9 (7), 525-559.
Zihnioğlu, Y. (2003). Kadınsız İnkılap: Nezihe Muhiddin, Kadınlar Halk Fırkası, Kadın Birliği. Metis.
Zürcher, E. J. (1993). Türkiye-Modern Bir Tarih. IB Tauris.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Feyza Özdemir
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
