Erken Cumhuriyet Döneminde Kadın Temsili ve Feminist Eleştiri: Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun Eserlerinde Kadın Söylemleri ve Selma Rıza'nın Eleştirel Yaklaşımı
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.14602448Anahtar Kelimeler:
Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Selma Rıza, feminist eleştiri, kadın temsili, Erken Cumhuriyet dönemi, kadın erkek eşitliği, İkdam gazetesiÖzet
Bu çalışma, Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun 1921'de İkdam gazetesinde yayımlanan bir yazısındaki kadın söylemleri ve Selma Rıza'nın eleştirel yanıtını merkeze alarak, yazarın eserlerindeki kadın temsilini incelemektedir. Araştırmanın temel amacı, aynı dönemde yaşamış iki önemli aydının kadın hakları konusundaki farklı yaklaşımlarını karşılaştırmalı bir perspektifle ortaya koymaktır. Çalışmanın kapsamında, Yakup Kadri'nin Kiralık Konak, Yaban, Sodom ve Gomore, Ankara ve Kadınlık ve Kadınlarımız romanlarındaki kadın temsili ve 1921'de İkdam gazetesindeki yazısı ile Selma Rıza'nın buna cevaben yazdığı mektup detaylı bir şekilde analiz edilmektedir. Metodolojik olarak çalışma, feminist eleştiri yöntem biliminin analitik araçlarını kullanarak, nitel araştırma yöntemleri, söylem analizi ve tarihsel analiz teknikleriyle dönemin metinlerini sistematik bir şekilde değerlendirmektedir. Bu yaklaşım, edebi metinlerdeki ataerkil yapıların ve cinsiyetçi söylemlerin çözümlenmesine olanak sağlarken, kadın karakterlerin temsili ile dönemin toplumsal yapısı arasındaki ilişkiyi bilimsel bir zeminde incelemeyi mümkün kılmaktadır. Araştırmanın literatüre üç temel katkısı bulunmaktadır: İlk olarak, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçiş sürecindeki kadın hareketinin entelektüel boyutunu belgeleyerek tarihsel bir perspektif sunmaktadır. İkinci olarak, dönemin aydınları arasındaki fikir ayrılıklarını feminist perspektiften analiz ederek güncel kadın çalışmalarına tarihsel bir zemin hazırlamaktadır. Üçüncü olarak ise, erken Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatındaki kadın temsilini inceleyerek edebiyat sosyolojisi alanına özgün bir katkı sağlamaktadır. Bu bağlamda çalışma, hem tarihsel bir dönemin kadın-erkek ilişkilerini anlamak açısından önemli veriler sunmakta, hem de günümüz feminist çalışmalarına ışık tutacak nitelikte bulgular ortaya koymaktadır.
Referanslar
Aktaş, Ş. (1987). Yakup Kadri Karaosmanoğlu. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Akyüz, K. (2017). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
Alver, T. (2021). Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Yaban adlı romanında ekofeminizmin izleri. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 4(1), 35-47. https://doi.org/10.47948/efad.851918
Baş, M. K. (2013). Yakup Kadri’nin Romanlarını “Sosyal Kronik” Olarak Okumak Mümkün Müdür?. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Cilt 8, No 1, ss.1003-1032.
Baş, Ş. (2003). Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun Romanlarında Kadın Karakterlerin Anlatımı. Türkbilig, (6), 13-36. https://dergipark.org.tr/tr/pub/turkbilig/issue/52781/696931
Beauvoir, S. (2019). İkinci Cinsiyet. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
Berktay, F. (2022). Tarihin Cinsiyeti. 7. Basım. İstanbul: Metis Yayınları.
Bora, T. (2017). Cereyanlar: Türkiye'de Siyasi İdeolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları.
Butler, J. (2019). Cinsiyet Belası: Feminizm ve Kimliğin Altüst Edilmesi. İstanbul: Metis Yayınları.
Cixous, H., Cohen, K., & Cohen, P. (1976). The laugh of the Medusa. Signs: Journal of women in culture and society, 1(4), 875-893. https://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/493306
Connell, R.W. (2005). Masculinities. California: University of California Press.
Çetin, A. B. (2018). Yakup Kadri’nin Kiralık Konak romanında “gündelik hayat” ın izleri üzerine bir değerlendirme. Türkoloji Dergisi, 22(1), 1-21. https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000290
Dalaman, Z. B. & Metin, S. (2024). Selma Rıza: Osmanlı Kadın Hareketi’nde Kaleminden Kadın Hakları Mücadelesine Etkin Rolü ve Mirası. İçinde Z. B. Dalaman, G. Ak (Eds.), Sınırları Aşanlar: Osmanlı İmparatorluğu ve Erken Türkiye Cumhuriyeti’nin Öncü Kadınları içinde (ss. 61-88). Ati Yayınları.
Dalaman, Z. B. (2021). Osmanlı Toplumu Son Döneminde Kadın Dergileri ve Feminist Uyanış. Z. B. Dalaman (Ed.), Küreselleşen Dünyada Kadın ve Siyaset II içinde (ss. 11-22). Transnational Press.
Enginün, İ. (2006). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat'tan Cumhuriyet'e. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Evin, A. Ö. (2004). Türk Romanının Kökenleri ve Gelişimi. Agora Kitaplığı.
Foucault, M. (2019). İktidarın gözü (F. Keskin, Çev.) (5. Baskı.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları
Fraser, N. (2024). Rethinking the Public Sphere: A Contribution to the Critique of Actually Existing Democracy 1. İçinde New Critical Writings in Political Sociology (ss. 489-513). Routledge.
Gilbert, S. M., & Gubar, S. (2020). Tavan Arasındaki Deli Kadın.: Kadın Yazar ve 19. YY’da Edebi İmgelem. Aylak Adam Düşünce.
hooks, b. (2022). Feminizm Herkes İçindi: Tutkulu Politika. BGST Yayınları.
İkdam Gazetesi, 20 Ocak 1921.
Irigaray, L. (2024). Bir Olmayan O Cinsiyet. Otonom Yayınevi.
Kandiyoti, D. (2015). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler. İstanbul: Metis Yayınları.
Kandiyoti, D. (1988). Bargaining with patriarchy. Gender & society, 2(3), 274-290. https://doi.org/10.1177/089124388002003004
Kaplan, M. (1997). Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 1. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Karaosmanoğlu, Y. K. (1966). Sodom ve Gomore. İletişim Yayınları.
Karaosmanoğlu, Y. K. (1972). Ankara. Remzi Kitabevi. İstanbul.
Karaosmanoğlu, Y. K. (1940). Okun Ucundan – Nesirler. Remzi Kitabevi. İstanbul.
Karpat K. (2009). Osmanlıdan Günümüze Edebiyat ve Toplum. Timaş Yayınları, İstanbul.
Kerman, Z. (1998). Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
Kristeva, J. (1980). Pouvoirs de l’horreur. Essai sur l’abjection. Editions du Seuil
Kudret, C. (1987). Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman 2. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
Kuzgun, M. (2019). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yakup Kadri’nin Kadınlığa Bakışını Değerlendirmek. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı. Sayı:27. ss. 57-72 https://doi.org/10.1177/089124388002003004
Mardin, Ş. (1991). Türk Modernleşmesi (Makaleler). İstanbul: İletişim Yayınları.
Metin, S. (2024). Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Kadın Hareketinin Dönüşümü: Selma Rıza'nın Eserleri ve Mücadelesi Üzerine Bir İnceleme (Tez No. ) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Topkapı Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Millett, K. (1970). Sexual Politics. New York: Doubleday.
Moi, T. (1995). Sexual, textual politics. London: Routledge.
Moran, B. (1983). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış I. İstanbul: İletişim Yayınları.
Moran, B. (2002). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
Naci, F. (2005). Yüzyılın 100 Romanı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Naci, F. (2012). Türk Romanında Ölçüt Sorunu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Özön, M. N. (1985). Türkçede Roman. İstanbul: İletişim Yayınları.
Parla, J. (1990). Babalar ve oğullar: Tanzimat romanının epistemolojik temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
Peterson, K. H. & Rutherford, A. (Eds.) (1986). A Double Colonization: Colonial and Post-colonial Women's Writing. Oxford: Dangaroo Press.
Plumwood, V. (2023). Feminizm ve Doğaya Hükmetmek. Metis Yayınları.
Showalter, E. (1977). A Literature of Their Own: British Women Novelists from Brontë to Lessing. Princeton: Princeton University Press.
Showalter, E. (1985). The New Feminist Criticism: Essays on Women, Literature, and Theory. New York: Pantheon Books.
Spivak, G. C. (2023). Madun Konuşabilir mi? İstanbul: Dipnot Yayınları.
Taha Toros Arşivi (2024). Selma Rıza Mektupları. Marmara Üniversitesi. Belge No: 001550506007.
Timur, T. (1991). Osmanlı-Türk Romanında Tarih, Toplum ve Kimlik. İstanbul: Afa Yayınları.
Toprak, Z. (2014) Türkiye’de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm (1908-1935). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Woolf, V. (2020). Kendine Ait Bir Oda (E.T. Özkülahçı, Çev.) İstanbul: İndigo Yayınları (Orijinal çalışma basım tarihi 1929).
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Zeynep Banu Dalaman, Sema Metin
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
