Millet Gazetesi'nden Tarihe Düşen Not: II. Meşrutiyet'in Öncü Kadını Selma Rıza'nın Modernleşme ve Özgürlük Manifestosu
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15786514Anahtar Kelimeler:
Osmanlı modernleşmesi, II. meşrutiyet, ittihat ve terakki cemiyeti, Osmanlı kadın hareketi, kadın hakları, Selma Rıza, Paris, Tevfik Nâdir mülakatıÖzet
Bu araştırma, II. Meşrutiyet’in ilan edildiği günlerde İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin tek kadın üyesi olan Selma Rıza ile Paris'te gerçekleştirilen tarihi bir mülakatı incelemektedir. Tevfik Nadir'in 10 Eylül 1908 tarihinde Millet Gazetesi'nde yayımladığı "Selma Rıza Hanımefendi" başlıklı mülakat, dönemin kadın hareketi, modernleşme ve eğitim anlayışına ışık tutmaktadır. Çalışmanın amacı, Osmanlı basınında unutulmuş bir metni gün yüzüne çıkararak, II. Meşrutiyet döneminin kadın hakları söylemlerini ve modernleşme vizyonunu analiz etmektir. Bu bağlamda, Selma Rıza'nın düşünce dünyası, II. Meşrutiyet'in sunduğu özgürlük ortamında kadınların kamusal alandaki değişen konumları ve hak talepleri derinlemesine incelenmektedir. Metodolojik açıdan çalışma, mülakatın transkriptinin yapılması ve günümüz Türkçesine aktarılmasını içermektedir. Ayrıca, hazırlanan ayrıntılı Osmanlıca-Türkçe sözlük çalışması, dönemin terminolojisini, kavram dünyasını ve düşünce yapısını anlamamıza katkı sağlamaktadır. Bu sözlük çalışması, dönemin gazetecilik dilinin yanı sıra, entelektüel çevrelerde kullanılan kavramları da içermektedir. Araştırmanın önemi, birkaç temel noktada öne çıkmaktadır. İlk olarak, bu çalışma Selma Rıza'nın yalnızca biyografik anlatısını değil, aynı zamanda dönemin Osmanlı kadınının özgürlük, eğitim, hukuki haklar ve toplumsal eşitlik bağlamında nasıl konumlandığını da ortaya koymaktadır. İkinci olarak, mülakatta Selma Rıza'nın kadınların eğitim hakkı, çok eşlilik sorunu, boşanma hakkı, kadınların toplumsal kimlik kazanımı ve modernleşme sürecindeki rolleri üzerine görüşleri, Osmanlı kadın hareketinin öncü metinlerinden biri olarak önem taşımaktadır. Çalışma ayrıca, Tanzimat'tan Meşrutiyet'e kadınların düşünce dünyasındaki değişimi yansıtması ve çağdaşı olan kadın hakları savunucuları Fatma Aliye ve Halide Edip'in çalışmalarıyla birlikte değerlendirildiğinde, dönemin feminist düşünce yapısını anlamamıza benzersiz bir perspektif sunmaktadır.
Referanslar
Akyılmaz, S. G. (2007). Osmanlı Miras Hukukunda Kadının Statü. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. Cilt: 11 Sayı: 1, 471- 502.
Albayrak, A. (2002). Meşrutiyet İstanbul’unda kadın ve sosyal değişim. İstanbul: Yeditepe Yayınevi
Avcı, M. (2016). Osmanlı Devleti’nde Kadın Haklarının Gelişimi İçin Mücadele Eden Öncü Kadınlar. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], 55, 225-254. Doi: 10.14222/Turkiyat1349
Berkes, N. (1964). İkinci Meşrutiyetin İlâm ve Otuzbir Mart Hâdisesi: II. Abdülhamid’in son Mabeyn Başkâtibi Ali Cevat Beyin Fezleke’si. Edited by Faik Reşit Unat. and İsmail Hami Danişmend, Sadr-i-a’zam Tevfik Paşa’nin dosyasindaki resmî ve hususî vesikalara göre: 31 Mart Vak’asi. Oriens, 17(1), 221-222.
Berkes, N. (1978). Türkiye'de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Coşar, Ö. S. (1974). Atatürk Ansiklopedisi, Cilt.II, İstanbul, s.59-65’ten aktaran: Zihnioğlu, s. 54.
Çaha, Ö. (1996). Sivil Kadın. Ankara: Vadi Yayınları.
Çakır, S. (1994). Osmanlı kadın hareketi. İstanbul: Metis Yayınları.
Dalaman, Z. B. (2021a). Osmanlı Toplumu Son Döneminde Kadın Dergileri ve Feminist Uyanış. İçinde Z. B. Dalaman (Ed.), Küreselleşen Dünyada Kadın ve Siyaset II. London: Transnational Press, 11-22.
Dalaman, Z. B. (2021b). From Secular Muslim Feminisim to Islamic Feminism(s) and New Generation Islamic Feminists in Egypt, Iran and Turkey, Border Crossing. 11(1), 77–91. https://doi.org/10.33182/bc.v11i1.1042.
Dalaman, Z. B. ve Metin, S. (2024). Selma Rıza: Osmanlı Kadın Hareketi’nde Kaleminden Kadın Hakları Mücadelesine Etkin Rolü ve Mirası. İçinde Z. B. Dalaman, G. Ak (Eds.), Sınırları Aşanlar: Osmanlı İmparatorluğu ve Erken Türkiye Cumhuriyeti'nin Öncü Kadınları. İstanbul: Ati Yayınları, 61-89.
Demirdirek, A. (1993). Osmanlı Kadınlarının Hayat Hakkı Arayışı. Ankara: İmge Kitabevi.
Doğan, R. B. ve Metintaş, M. Y. (2017). Selma Rıza Feraceli (1872-1931) ve Türk Kadınının İlk Gazetecilik Deneyimleri. Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi, 1 (2), 100-108.
Dumanoğlu, S.C. ve Yetşgin, M. (2019). Taşrada Darülmuallimatların Açılışı ve Tarihsel Gelişimi. Turkish History Education Journal. Cilt: 8 Sayı: 1, 174- 198. https://doi.org/10.17497/tuhed.493065
Durakbaşa, A. (2000). Halide Edip: Türk modernleşmesi ve feminizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
Erdem, A. R. (2021, 06 Kasım). Beyaz köleler' tezinin yazarı Aksoy: Çerkes kızı, Çerkes gelini güzellemelerinin tarihsel arka planında sahtekarlık ve beyaz köle mirası yatar. Independant Türkçe. Erişim Tarihi: 03.03.2025: https://www.indyturk.com/node/432676/haber/beyaz-k%C3%B6leler-tezinin-yazar%C4%B1-aksoy-%C3%A7erkes-k%C4%B1z%C4%B1-%C3%A7erkes-gelini-g%C3%BCzellemelerinin
Findley, C. V. (2011). Modern Türkiye Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
Georgeon, F. (2009). Osmanlı-Türk Modernleşmesi: 1900-1930. İstanbul: YKY.
Göçek, F. M. (1999). Osmanlı'da Burjuvazinin Yükselişi & İmparatorluğun Çöküşü. İstanbul: Ayraç yayınları.
Hanioğlu, Ş. (2008). A Brief History of the Late Ottoman Empire. Princeton University Press.
İşpirli, A. B. (2017). Hayatlarının Çeşitli Safhalarında Harem-i Hümayun Cariyeleri 18. yüzyıl. İstanbul: Kitap Yayınevi.
Kandiyoti, D. (2004). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar - Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler. İstanbul: Metis Yayınları.
Metin, S. (2024). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kadın Hareketinin Dönüşümü: Selma Rıza’nın Eserleri ve Mücadelesi Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Topkapı Üniversitesi.
Michel, A. (1986). Feminizm. çev: Şirin Tekeli. Kadın Çevresi Yayınları.
Ok, S. (2012). İttihat Terakki’nin “Yemin” siz Kadınları. İstanbul: Destek Yayınevi.
Soyşekerci, S. (2021). Osmanlı Haremi’nde Kadınlar: Bir Nesnellik Sorunu. Smart Journal. 7 (51), 2775-2784. https://doi.org/10.31576/smryj.1123
Toprak, Z. (1993). II. Meşrutiyet Dönemi’nde devlet, aile ve feminizm. Sosyo/Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, Ankara, cilt 1, 216-227.
Toprak, Z. (2014). Türkiye'de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Arşiv Belgeleri
İkdam Gazetesi, 29 Temmuz 1324 / 11 Ağustos 1908.
Nâdir, T. (1908, 10 Eylül). Selma Hanımefendi. Millet Gazetesi, 1–2. Sad: Sema Metin. İBB Atatürk Kitaplığı. İstanbul Büyükşehir Daire Başkanlığı.
Sebülürreşad. https://www.sebilurresad.com.tr (Erişim tarihi: 11 Nisan 2025).
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Sema Metin
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
